નિષ્ક્રમણ સંસ્કાર
નિષ્ક્રમણ સંસ્કાર
બાલ્યાવસ્થાના સંસ્કારોમાં જાતકર્મ, નામકરણ, નિષ્ક્રમણ, અન્નપ્રાશન, ચૂડાકરણ અને કર્ણવેધ એ છ સંસ્કારોનો સમાવેશ થાય છે.
નિષ્ક્રમણ સંસ્કારઃ
નિષ્ક્રમણ એ શિશુને પહેલીવાર વિધિપૂર્વક ઘરની બહાર લાવવાનો સંસ્કાર છે. આ સંસ્કાર પ્રસંગે तच्चक्षुर्देवहितम् (પાર. ગૃહ્ય. સૂ. 117,5,6) એ મંત્રોનું ઉચ્ચારણ થાય છે.
વૈદિક સાહિત્યમાં આ પ્રથાનો કોઇ પણ ઉલ્લેખ નથી. ગૃહ્યસૂત્રોમાં આપેલી વિધિ અનુસાર પિતા બાળકને બહાર લઇ જાય છે અને ઉપર્યુકત મંત્રના ઉચ્ચારણ સાથે એને સુર્યનું દર્શન કરાવે છે. અનુકાલીન સ્મૃતિઓ અને નિબંધોમાં આ સંસ્કાર સંબંધી પ્રથાઓ તથા કર્મકાંડનું વર્ણન આવે છે.
મહત્વઃ
આ સંસ્કારનું વ્યવારિક તાત્પર્ય એ છે કે નિશ્ર્ચિત સમય બાદ બાળકને ઘરની બહાર લાવવામાં આવે છે. વસ્તુતઃ આ બાળકના જીવનનું મહત્વપૂર્ણ સોપાન છે, જેમાં બાળકને બાહ્ય જગતનો પ્રથમ પરિચય કરાવવામાં આવે છે, અને બાળક ઘરની બહારના જગતના પ્રથમ સંપર્કમાં આવે છે.
